افت دمای بدن (Hypotermi) و سرمازدگی (Frosbite) از خطراتی هستند که در ورزش های زمستانی و حضور در کوهستان وجود دارد، این دو خطر روی یکدیگر تاثیر مستقیم دارند.

هایپوترمی یا افت دمای بدن (Hypotermi)
هایپوترمی (افت دمای بدن) در لغت به معنی درجه حرارت پائین است و به وضعیتی گفته می شود که دمای مرکزی بدن فرد از حد خاصی (۳۵ درجه سانتیگراد) کمتر باشد. منظور از دمای مرکزی، دمای داخل دهان یا معقد است، چون ممکن است دمای دست یا پا حتی خیلی کمتر از این حد باشد، ولی فرد دچار هایپوترمی نشده باشد.

هایپوترمی (افت دمای بدن) یکی از علل مهم مرگ و میر افرادی است که در زمستان و یا در محیط سر فعالیت می کنند، یا احیانا” به اجبار اقامت می کنند. همچنین ممکن است فرد در محیط خیلی سردی قرار نداشته باشد ولی به علت مشکلات دیگر، بدن وی توانایی تولید حرارت لازم را نداشته باشد. مثل: (سکته مغزی، بیماری تیروئید، کم آبی، ارتفاع زدگی، سود تغزیه،خستگی شدید، کم خوابی و…) و در نتیجه دچار هایپوترمی شود.

هایپوترمی (افت دمای بدن) می تواند به صورت حاد رخ دهد. به عنوان مثال می توان از موارد زیر نام برد: (مدفون شدن زیر بهمن، سقوط در آب یخ زده و سرد، قرار گرفتن در معرض هوای سرد و پر باد بدون لباس مناسب) در این وضعیت بینمار ظرف مدت چند دقیقه در صورت عدم امداد مناسب به نقطه بحرانی رسیده و به سوی مرگ می رود. در سایر وضعیت ها معمولا” از شروع ایجاد مشکل تا رسیدن به وضعیت خطرناک چند ساعت و حتی چند روز طول می کشد، به این حالت هایپوترمی عمومی مزمن (تحت حاد) گفته می شود.

تذکر: سرما، رطوبت، باد و خستگی از عوامل بسیار مهم در بروز هایپوترمی (افت دمای بدن) هستند.
در هر درجه حرارتی در صورت وزش باد سرما افزایش قابل توجهی دارد، که در جدول تاثیر باد نشان داده شده است. برای مثال: در دمای منهای ۱۰ درجه سانتیگراد و با سرعت باد معادل ۳۰ کیلومتر در ساعت، دمای واقعی تا حد منهای ۲۰ درجه سانتی گراد می رسد.

از نظر علایم بیماری، هایپوترمی (Hypotermi) به ۳ دسته تقسیم می شود:
۱- هایپوترمی خفیف تا متوسط: در این وضعیت دمای مرکزی بدن فرد بین ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتیگراد قرار دارد، فرد احساس سرما می کند، لرز دارد و موها سیخ شده اند، کم کم حرکات
عضلانی مختل می شوند، فرد دچار حالت ضعف و بی حالی و عدم توانایی در همراهی دیگران است، کمتر حرف می زند و نسبت به اطراف بی تفاوت می شود. صحبت کردن فرد مختل شده و حالت بریده بریده پیدا می کند و نمی تواند کلمات را مفهوم بیان کند، اختلال تعادلی هم بوجود می آید، قضاوت صحیح از محیط اطراف ندارد و ممکن است رفتارهای ناهنجار نیز داشته باشد، علیرغم شرایط نامناسب، فرد تمایل به نشستن و خوابیدن پیدا می کند و دچار فراموشی می گردد، در هر فردی ممکن است بعضی از این علائم یا همه آنها دیده شوند. تا این مرحله وضعیت چندان خطرناک نیست و با اقدام مناسب فرد نجات پیدا می کند.

۲- هایپوترمی متوسط تا شدید: دمای بدن فرد بین ۳۲ تا ۲۶ درجه قرار دارد. البته هر چه حرارت بدن فرد کمتر باشد وضعیت وخیم تر است و علائم شدیدتر هستند، لرز از بین می رود. هوشیاری فرد کاهش می یابد و از گیجی تا کمای عمیق متغیر است، پوست بدن سرد، متورم و کبود رنگ است. عضلات بدن به تدریج و با پیشرفت بیماری سفت و سخت می شود، نبض ضعیف شده و ضربان قلب و تنفس کاهش یافته و نامنظم می شود.

۳– هایپوترمی شدید تا مرگ: دمای بدن فرد کمتر از ۲۶ درجه سانتیگراد است و متاسفانه در این دما بخصوص در محیط های طبیعی و به دور از مراکز درمانی، احتمال نجات فرد کم است. فرد در کمای عمیق است، ضربان قلب و تنفس اگر وجود داشته باشد آهسته و نامنظم است. ظاهرا” فرد مرده است ولی هنوز احتمال باز گرداندن فرد با اقدامات موثر وجود دارد.

کمک ها اولیه
در هایپوترمی خفیف تنها عمل لازم جلوگیری از پیشرفت بیماری است که اگر به درستی و با درایت انجام شود فرد از وضعیتی وخیم نجات پیدا کرده است. ابتدا می بایست فرد را در محلی خشک و دور از باد قرار داد، باید لباس های خیس را هر چه سریع تر خارج نمود و بدن فرد را خشک کرده و لباس یا پوشش خشک دیگر پوشانید، به بیمار مایعات یا غذای گرم بدهید، اگر امکان پذیر است فرد را در کنار منبع گرمایی قرار دهید، تا هنگامی که از گرم شدن کامل بیمار و رفع سرما از بدنش مطمئن نشده اید، اجازه مجدد و برگشت به شرایط مخاطره انگیز را ندهید.

در هایپوترمی متوسط تا شدید با یک اورژانس واقعی مواجه هستید و باید هر چه سریع تر اقدامات کمکی را شروع کنید. اگر فرد در کما است و ضربان قلب و فعالیت تنفسی را حس نمی کنید، می بایست اقدامات احیای قلبی و ریوی را شروع کنید. از گرم کردن سریع بدن فرد نیز می بایست خودداری نمود، و در صورتی که اطمینان به تداوم گرمای ملایم نیز وجود ندارد و احتمال و امکان انتقال بیمار بجای مطمئن تر وجود ندارد می بایست ابتدا بیمار را منتقل کرد، سپس اقدام به گرم کردن وی نمود. از حرکت دادن شدید و ناگهانی بیمار خودداری نمود.

پیشگیری
◄ مهم ترین اصل در پیشگیری از این بیماری، استفاده از لباس مناسب در حین فعالیت است، خشک ماندن اهمیت ویژه ای دارد و همچنین پوشاک ضد باد بسیار مهم است.

◄ به هیچ وجه نباید به فعالیت انقدر ادامه داد تا خستگی مفرط پدید آمده و به اصطلاح (تخلیه انرژی) بوجود آید، اختصاص زمان مناسب برای استراحت و تجدید قوا اهمیت فراوانی دارد.

◄ تغذیه مناسب با غذاهی پر انرژی و گرم در پیشگیری نقش حیاتی دارد، همچنین نوشیدن آاب به مقدار کافی و به ویژه گرم نیز الزامی است. از دارو هایی مانند: آرام بخش ها، کدئین، قهوه به میزان زیاد نباید استفاده نمود.

◄ برنامه شما باید متناسب با تجربه، تجهیزات، مهارت و آمادگی جسمانی تمام افراد گروه برنامه ریزی شود.

فروسبیت یا سرمازدگی (Frosbite)
یخ زدگی سلول های پوست و سایر بافت های بدن، سرمازدگی (Frosbite) نامیده می شود.

در سرمازدگی تشکیل بلور یخ داخل هر سلول سبب از بین رفتن اجزای ریز داخل سلول شده و در نهایت منجر به پارگی جدار سلول و مرگ آن می شود. اگر وسعت این یخ زدگی زیاد باشد و تعداد زیادی از سلول های بافت و یا عضو را در بر بگیرد، در نهایت عضو از بین می رود. این بیماری به صورت موضعی بوده و ماهیتی متفاوت با هایپوترمی (Hypotermi) دارد.

معمولا” سرمازدگی (Frosbite) در نقاط انتهایی بدن که جریان خون ضعیف تر و آهسته تری دارند بوجود می آید. مهم ترین اعضای بدن برای سرمازدگی: انگشتان دست و پا، لاله گوش، نوک بینی، پاشنه پا، گونه ها و پیشانی هستند.

عوامل مختلفی باعث افزایش احتمال و تشدید سرمازدگی می شوند: رطوبت، باد، میزان سرمای محیط، اختلالات رگ ها و خون رسانی نامتناسب و…

توصیه های ویژه
◄ به قوانین، بایدها و نبایدهایی که مورد توافق کوهنوردان است احترام گذاشته و به توصیه های افراد مستقر در ایستگاه های “ستاد اطلاع رسانی و پیشگیری از حوادث کوهستان” توجه کنید.

◄ مطالعه کتاب ها، مقالات، جستجو در اینترنت، مشورت یا اجرای برنامه با افراد با تجربه برای کسب دانش و مهارت سودمند است.

◄ در صورت نیار به امداد و نجات در کوهستان با شماره ۱۲۵ تماس بگیرید.

گردآوری: دکتر علیرضا بهپور